**بازخوانی رویداد

-------------------

در حالی كه آخرین مذاكرات فنی مربوط به طرح سپر دفاع موشكی ناتو بین روسیه و آمریكا به سفر نوزدهم مهر1390 'الن توشر' معاون وزیر امور خارجه آمریكا در امور كنترل تسلیحاتی و امنیت بین المللی به مسكو و گفت و گو با 'سرگئی ریابكوف' معاون وزیر خارجه روسیه باز می گردد و در این مدت تحولات زیادی در دو كشور و به ویژه روی كار آمدن مجدد 'ولادیمیر پوتین' بعنوان رییس جمهور این كشور رخ داده است و آخرین مذاكرات نیز میان پوتین و 'باراك اوباما' رییس جمهور آمریكا مربوط به اجلاس گروه 20 در مكزیك(28-29 خرداد1391) بوده است اما شاید بتوان گفت خروجی تمامی این مذاكرات، آزمایش سامانه رهگیر جدید موشكی توسط آمریكا در روز چهارشنبه هفتم تیر و اعلام تعلیق مذاكرات مربوط به پیمان استارت جدید در روزشنبه 10 تیر از سوی روسیه بوده است.

در این رابطه، ابتدا نیروهای آمریكایی روز چهارشنبه 7 تیر با استفاده از سیستم رهگیر جدید شركت 'ریتون'، یك موشك دیگر را در جریان آزمایش سیستم های موشكی سرنگون كردند. به گزارش خبرگزاری رویترز از واشنگتن، آژانس دفاع موشكی پنتاگون (وزارت دفاع آمریكا) اعلام كرد: 'هدف در نظر گرفته شده برای این ماموریت كه شامگاه سه شنبه در نزدیكی هاوایی انجام شد، شلیك به یك موشك بالستیك میان برد با كلاهك جدا شونده بود كه در جریان این ماموریت، كلاهك ساختگی موشك هدف از بدنه آن جدا شد'. این سیستم موشكی موسوم به 'اس ام - 3 بلاك آی بی' جدیدترین سیستم رهگیر تسلیحاتی نیروی دریایی آمریكا است كه می توان آن را به كلاهك های هسته ای، شیمیایی یا بیولوژیكی مجهز كرد. قرار است این سیستم در سال 2015 (1394) روی موشك اندازهای مستقر در خاك رومانی به عنوان بخشی از تلاش باراك اوباما رییس جمهوری آمریكا برای دفاع از قلمرو اروپایی سازمان پیمان آتلانتیك شمالی (ناتو) قرار گیرد. اما پس از آن، 'گریگوری بردینیكوگ” نماینده روسیه در آژانس بین المللی انرژی اتمی دهم تیر گفت: 'تا زمانی كه آمریكا موضع خود را درباره استقرار سپر موشكی در اروپا تغییر ندهد مذاكرات مربوط به استارت جدید آغاز نخواهد شد'. وی تاكید كرد: 'موضع روسیه درباره پیشبرد طرح كاهش تسلیحات متعارف و هسته ای این است كه توافقنامه های كنونی به طور ویژه در چارچوب پیمان استارت جدید اجرا شود'. وی با این حال گفت: 'در حالی كه آمریكا از كاهش تاسیسات موشكی خود خودداری می كند چطور ممكن است كه این طرح را پیش برد'. با تحولات رخ داده در عرصه سپر دفاع موشكی ناتو و روابط روسیه- ناتو و آمریكا- روسیه به نظر می رسد كه فضای رقابت میان دو طرف تشدید شده كه این فشای رقابت خود را در معادلات منطقه ای نشان می دهد.

** سپر دفاع موشكی ناتو و معادلات منطقه ای

---------------------------------------------

ولادیمیر پوتین رییس جمهور منتخب روسیه، كه پیش از این نیز بارها از اقدامات آمریكا در تجهیز اروپا به سامانه های دفاع موشكی و بر هم زدن توازن راهبردی میان روسیه و آمریكا اعتراض كرده بود نیز در یكی از اظهارنظرهای خود در مورد سپر دفاع موشكی ناتو روز جمعه 25 خرداد در جمع ماموران سرویس های امنیتی روسیه در یكی از پایگاه های هوایی این كشور گفت: 'ما باید نگاهمان به آینده باشد و متناسب با موقعیت زمانی، پاسخ مناسب را به برنامه استقرار سپر دفاع موشكی آمریكا در قاره اروپا بدهیم'. رییس جمهوری روسیه كه همواره نسبت به استقرار سپر دفاع موشكی آمریكا مواضع انتقادی داشته است، افزود: 'البته بهتر است شركای ما از اجرای این طرح صرف نظر كنند، زیرا در غیر این صورت ما مجبور خواهیم بود كه تدابیر لازم را برای واكنش به آن اتخاذ كنیم'. پوتین تاكید كرد كه 'با وجود لفاظی سیاستمداران غربی برای توجیه استقرار سپر دفاع موشكی، اجرای این طرح نظامی بخشی از مسابقه تسلیحاتی آنان است'. هنگامی كه چنین اظهاراتی را با اظهارات 'آناتولی سردیوكوف' وزیر دفاع روسیه در اردیبهشت ماه 1391 و 'نیكلای ماكاروف' رییس ستاد كل نیروهای مسلح روسیه در كنار هم قرار می دهیم، به نتایجی از یك تفاوت رویكردی عمیق می رسیم كه نشان می دهد روس ها با وجود تكرار مواضع خود مبنی بر ارایه تضمین های حقوقی از سوی آمریكا، خود را برای مقابله عملیاتی با این سامانه نیز آماده ساخته اند. سردیوكوف و ماكاروف به ترتیب وزیر دفاع و رییس ستاد كل نیروهای مسلح روسیه درجریان كنفرانس سپر دفاع موشكی در مسكو(اردیبهشت1391)، هشدار دادند كه روسیه ممكن است از موشك های تاكتیكی 'اسكندر' برای نابودی اجزای سامانه موشكی آمریكا در اروپا استفاده كند. همچنین، پیش از این، ماكاروف نیز در همین نشست، به مقام های آمریكایی هشدار داده بود كه كشورش ممكن است در صورت بی توجهی ناتو به منافع و دغدغه های كرملین در خصوص سپر دفاع موشكی اروپا، ساختارهای نظامی واشنگتن در قاره سبز را هدف قرار دهد. در این چارچوب، با آمادگی عملیاتی روسیه برای مقابله با طرح سپر دفاع موشكی ناتو این سوال مطرح می گردد كه رقابت میان آمریكا و روسیه در چه اشكالی خود را نشان خواهد داد و تاثیرگذاری آن بر روندهای منطقه ای و بین المللی آینده چه خواهد بود؟

یافتن یك دستور كار و زبان مشترك میان كشورها به ویژه در حوزه های راهبردی همواره یكی از مسائل اساسی بوده كه دولت ها با آن روبه رو بوده اند چراكه در حوزه های راهبردی این دستور مشترك می تواند برآیندهای امنیتی راهبردی به همراه داشته باشد. از این رو كشورها و به ویژه قدرت های بزرگ تلاش می كنند تا به مرحله ای از اختلاف در حوزه های راهبردی نرسند و اگر به چنین مرحله ای رسیدند در مرحله اول تلاش مداوم برای تنظیم یك دستوركار مشترك داشته باشند اما در غیر این صورت در فقدان یك دستوركار مشترك، الگوهای رفتاری قدرت های بزرگ می تواند به سمت تغییر روندهای منطقه ای و بین المللی در جهت منافع خود و در جهت موازنه سازی حركت كند. شاید مهم ترین نشانه در رفتار قدرت های بزرگ كه ناشی از نبود دستوركار مشترك و عملیاتی سازی رویكرد خود در پس مذاكرات باشد، سپر دفاع موشكی ناتو و اختلافات آمریكا و روسیه بر سر آن است. موضوع سپر دفاع موشكی آمریكا كه از سال 2006(1385)- یعنی دوران ریاست جمهوری جورج بوش پسر- تا به امروز یكی از دستوركارهای مشترك آمریكا و روسیه بوده اما این دو كشور تاكنون به یك راه حل مشترك دست نیافته اند و هریك به طور جداگانه سامانه های دفاع موشكی خود را در قالب برنامه های مختلف اجرایی می سازند. در این چارچوب، آمریكا در ژانویه 2007 (دی ماه1386) به لهستان و جمهوری چك پیشنهاد كرد تا یك سامانه دفاع موشكی شامل 10موشك رهگیر در لهستان و یك سامانه راداری در خاك جمهوری چك مستقر كند كه این مساله با مخالفت روسیه روبرو شد. به تدریج موضوع استقرار این سامانه در جمهوری چك و لهستان با موانعی روبرو شد و آمریكا با روی كار آمدن باراك اوباما و دولت دموكرات در كاخ سفید(2008) در قالب سپر دفاع موشكی ناتو، رومانی و تركیه را وارد این طرح كرد و در اجلاس لیسبون (آبان1389) نیز توانست بر سر كلیات طرح با روسیه به توافق برسد. اما از آن زمان تاكنون روسیه و آمریكا و ناتو در چارچوب مذاكرات و گفت و گوهای متعدد هنوز نتوانسته اند به یك مسیر همگرا بر سر این طرح دست یابند.

در این قالب، شاید بتوان تحولات امروز سوریه را نمود سرریز رقابت ناشی از طرح سپر دفاع موشكی ناتو و رقابت میان این دو دانست. به ویژه اینكه روس ها از دیگر سو تلاش می كنند تا با استقرار سامانه موشكی زمین به هوای اس 400 در مرزهای غربی بلاروس میزان نزدیكی خود را به مرزهای اروپا جهت مقابله با سپر دفاع موشكی افزایش داده و فشارهای بیشتری را بر طرف آمریكایی وارد آورند. رقابت روس ها در منطقه آسیای مركزی و قفقاز از دیگر اقدامات مسكو در رقابت با آمریكا خواهد بود. در این زمینه، پوتین در متن كامل حكم سیاست خارجی خود، 'گسترش فعال تعامل با جمهوری بلاروس در چارچوب كشور متحد' و 'تحكیم سازمان پیمان امنیت دسته جمعی، ساز و كارهای واكنش سریع آن سازمان به چالش ها و تهدیدهای جدید، پتانسیل صلح آفرینی آن سازمان و همچنین تكامل هماهنگی سیاست خارجی' در چارچوب این سازمان را از جمله اولویت های خود دانسته كه به نظر می رسد ماهیت این طرح ها مقابله با آینده كاهش توازن راهبردی میان دو طرف خواهد بود.

** جمع بندی

------------

طرح سپر دفاع موشكی ناتو كه با حمایت آمریكا در اروپا در حال اجرایی سازی است، امروز به یكی از موضوعات مشكل زا میان آمریكا و روسیه مبدل گشته به طوری كه رقابت حاصل از ختثی سازی آن، این دو كشور را در مسیری متفاوت قرار داده است. در این میان دو طرف تلاش می كنند تا با ارایه نشانه هایی مانند آزمایش انواع موشك ها و استقرار سامانه های دفاعی در مقابل یكدیگر، طرح های مستقل خود را اجرا نمایند. از دیگر سو، دو كشور در سال های اخیر در كنار عملیاتی سازی طرح های خود، تلاش می كنند تا رقابت خود را به مناطق سوق داده و نقش خود را در معادلات منطقه ای و بین المللی افزایش دهند.

تحقیق**2040**1358